В 10 км от Гюмри, в деревне Мармашен находится монастырь Мармашен (X-XIII вв.) – выдающийся культурный и религиозный центр средневековой Армении. Это один из самых своеобразных культовых построек на территории Армении. Мармашенский монастырь состоит из трех сооружений. Самый главный храм – наиболее сохранившийся – расположен в центре и является крупнейшей постройкой. Храм выстроен из красного кирпича и представляет собой купольный зал (возведен князем Вахрамом Пахлавуни). Крестообразный фасад украшен арочными нишами и маленькими узкими окошками в них. Зонтичный купол возвышается на граненом барабане. К югу от основных построек монастыря стоит небольшая крестово-купольная церковь с 4 приделами. Западнее – руины четырёхстолпного гавита, четырёхапсидного круглого храма и усыпальницы.Marmashen Monastery is a 10th century Armenian monastic complex consisting of five churches near the village of Marmashen in the Shirak Province of Armenia. Մարմաշենի վանքը Ախուրյանի շրջանի Վահրամաբերդ գյուղի հարավ-արևմտյան մասում՝ Ախուրյան գետի ձախ ափին գտնվող հուշակոթող է։ Վանքը կազմված է երկու շինությունից, գլխավոր՝ Կաթողիկե և կից փոքր եկեղեցիներից։ Գլխավոր եկեղեցին ըստ արձանագրության կառուցել է Վահրամ Պահլավունի հայրենասեր իշխանը 988-1029 թվականներին, երբ դեռ Անին Բագրատունիների ոստանն էր։ Կոթողի հիմքում ընկած են հայ ազգային ճարտարապետությանը տիպիկ կառույցաձևեր։ Մայր եկեղեցու պատերը և’ ներսից, և’ դրսից պատված են սրբատաշ կարմրավուն տուֆով, իսկ հիմքային մասերը շարված են բազալտով։